شب يلدا يا شب چلّه

شب يلدا يا شب چلّه يکي از کهن‌ترين جشن‌هاي ايراني است. در اين جشن، طي شدن بلندترين شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نيم‌کره? شمالي، که مصادف با انقلاب زمستاني است، گرامي داشته مي‌شود.

يلدا به زمان بين غروب آفتاب از ?? آذر (آخرين روز پاييز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دي (نخستين روز زمستان) گفته مي‌شود. خانواده‌هاي ايراني در شب يلدا، معمولاً شامي فاخر و همچنين انواع ميوه‌ها و رايج‌تر از همه هندوانه را مهيا و دور هم صرف مي‌کنند. پس از صرف تناولات، قصه‌گويي پيرترها براي ديگر اعضاي فاميل و همچنين فال‌گيري با ديوان حافظ رايج است.

ريشه نام يلدا
«يلدا» برگرفته از واژه? سرياني ???? به معناي «زايش» و «تولد» است.

از گذشته واژه يلدا به معناي زايش و تولد است، ايرانيان باستان نيز به اين باور بودند که فرداي شب يلدا با دميدن خورشيد روزها بلندتر مي‌شود تا تابش نور ايزدي افزايش مي‌يابد و به اين ترتيب تا آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر و خورشيدي ناميدند و به اين دليل دهمين ماه سال دي نام گرفت که ماه تولد خورشيد است.

از گذشته واژه يلدا به معناي زايش و تولد است

در دوران کهن، شب مظهر تاريکي و تباهي و وحشت بوده و اغلب سعي مي کردند که شب هنگام با افروختن آتش و افزودن نور، خانه روشن باشد تا پليدي و تباهي در آن راه نيابد. شب يلدا طولاني ترين شب ها است. يعني تسلط تاريکي بر زمين از تسلط نور خورشيد و روشنايي مي کاهد و چون فرداي اين شب روشنايي بر ظلمت غالب و روز طولاني مي شود، ايرانيان تولد دوباره خورشيد را که مظهر روشنايي است جشن مي گيرند.

آئين هاي شب يلدا در برخي شهرهاي ايران

- شب يلدا در استان مازندران
در مازندران شب يلدا بسيار با اهميت و گرامي داشته مي‌شود. در اين شب همه مردم به خانه پدر بزرگها و مادر بزرگها رفته و ضمن دورهم‌نشيني و خواندن فال حافظ و فردوسي‌خواني به خوردن تنقلات و ميوه جات خصوصاً انار و هندوانه و ازگيل مي‌پردازند و با خوردن و نوشيدن و شنيدن صحبتها و داستان‌هاي بزرگترها، شب را به صبح مي‌رسانند و معتقدند که صبح بعد از يلدا روز پيروزي خورشيد بر سياهي و تاريکي‌ها است.

- شب يلدا در استان آذربايجان (شرقي و غربي)
در خطه? شمال و آذربايجان رسم بر اين است که در شب يلدا خوانچهاي تزيين شده به خانه? تازه‌عروس يا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربايجان در سيني خود هندوانه‌ها را تزئين مي‌کنند و شال‌هاي قرمزي را اطرافش مي‌گذارند. درحالي که مردم شمال يک ماهي بزرگ را تزئين مي‌کنند و به خانه? عروس مي‌برند.

- شب يلدا در استان کردستان
در کردستان نيز مانند ساير مناطق کوهستاني ايران آيين شب يلدا تاريخ کهني دارد که به همان نام قديميش «شو چله» خوانده مي‌شود و در شهر سنندج مرکز استان کردستان از قديم اکثر خانه‌ها غذاي دلمه و نان سنگک يراي پذيرايي از مهمان‌ها آماده مي‌کنند و اين به صورت سنتي در اين شهر تبديل شده است.

 شب يلدا بلندترين شب سال است

- شب يلدا در استان همدان
همداني‌ها فالي مي‌گيرند با نام فال سوزن. در گلپايگان قديم هم شب يلدا اين رسم بود. همه دور تا دور اتاق مي‌نشينند و پيرزني به طور پياپي شعر مي‌خواند. دختر بچه‌اي پس از اتمام هر شعر بر يک پارچه نبريده و آب نديده سوزن مي‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتيبي که نشسته‌اند شعرهاي پيرزن را فال خود مي‌دانند. همچنين در مناطق ديگر همدان تنقلاتي که مناسب با آب و هواي آن منطقه‌است در اين شب خورده مي‌شود.

در تويسرکان و ملاير، گردو و کشمش ومويز نيز در شب يلدا خورده مي‌شود که از معمول‌ترين خوراکي‌هاي موجود در اين شهرستانهاست. همچنين درآجين ميوه وتنقلات براي دختري که نامزد شده ازطرف خانواده دامادبرده مي شود و اين ازرسوم قديم به جامانده است.

- شب يلدا در لرستان
شب چله در ميان مردم لرستان داراي آداب و رسوم خاصي است و به آن «شو اول قاره» مي‌گويند. شب نشيني، ديد و بازديد اقوام، فال چهل سرو، فال حافظ، پختن غذاهاي خاص اين شب، دراز کردن شال يا چادري از پشت بام همسايه براي دريافت آجيل و ميوه از سوي ديگر همسايگان و خواندن اشعاري به همين منظور از برنامه‌هاي ويژه شب يلدا در شهرهاي مختلف لرستان است. در اين شب همچنين مردم استان با استفاده از گندم، شاهدانه، کنجد و گردو، تنقلاتي خاص تهيه مي‌کنند و با جمع شدن افراد خانواده کنار هم از آن استفاده مي‌کنند.

در لرستان شب چله (شو اول قاره) گندم شيره هم مي‌خورند که از اين طريق گندم را در شيره مي‌خيسانند و زردچوبه و نمک را با آن مخلوط مي‌کنند سپس آن را روي ساج برشته مي‌کنند و همراه بادام، گردو، کشمش، سياه دانه و کنجد مخلوط مي‌کنند. در لرستان شب چله (يلدا=شو اول قاره)، نوجوانان و جوانان با رفتن به پشت بام همسايه خود و دراز کردن شالي، اشعار زير را بلند بلند مي‌خو