طلوع خورشيد در خانه وحي

در سال سوم هجرت و در شب نيمه ماه رمضان ـ که بهترين ماه هاي خداست ـ خانه اميرالمؤمنين و فاطمه عليهماالسلام ميزبان قدوم مولود مبارکي شد که شادي را با خود به خانه وحي آورد. در اين شب فرخنده، سبط اکبر پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله وسلم ، حضرت امام حسن عليه السلام چشم به جهان گشود و شهر مدينه را غرق نور کرد.

مژده ميلاد

هنگامي که امام حسن عليه السلام به دنيا آمد رسول اکرم صلي الله عليه و آله وسلم در سفر بودند و اميرالمؤمنين و فاطمه عليه السلام چشم به راه بازگشت. ايشان پيامبر پس از مراجعت از سفر، طبق معمول ابتدا به خانه فاطمه عليهاالسلام وارد شد. هنگامي که خبر تولد نوزاد را به ايشان دادند، شادماني وجود حضرت را فرا گرفت.

نام گذاري کودک

هنگامي که کودک را نزد پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم آوردند، حضرت رو به علي عليه السلام کرده، فرمود: «آيا او را نام گذاري کرده اي؟» عرض کرد: «من در نام گذاري وي بر شما پيشي نمي گيرم». رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم فرمود: «من هم در نام گذاري بر خداوند سبقت نمي جويم». در اين هنگام جبرئيل از آسمان فرود آمد و از سوي خداي متعال به وي تهنيت گفت و سپس اظهار داشت: «خداوند تو را فرمان داده که نام پسر هارون، «شبر» را بر او بگذاري». حضرت فرمود: «زبان من عربي است». جبرئيل عرض کرد: نامش را «حسن» بگذار و پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم او را «حسن» ناميد.

شرافت نسب

حضرت امام حسن مجتبي عليه السلام اولين مولودي است که از نظر شرافت نسب هيچ کسي به پاي او نمي رسد. جد بزرگوارش پيامبر و خاتم الانبيا، پدر گرامي اش اولين امام و سيدالاوصيا، و مادر مکرمش، صديقه اطهر سيده النساست. هيچ کس قبل از امام حسن عليه السلام داراي چنين شرافت نسب و خانداني نبوده است. او در مکتب پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله وسلم و اميرالمؤمنين عليه السلام رشد يافت و در دامان برترين زنان عالم، حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام ، بزرگ شد.

کنيه و القاب حضرت

کنيه آن حضرت «ابومحمد» بوده است. جد بزرگوارش او را «ابومحمد» خطاب مي نمود و کنيه ديگري براي آن حضرت ذکر نشده است.

اما برخي از القاب آن حضرت بدين شرح است: زکيّ، مجتبي، سيّد، تقي، نقي، طيّب، ولي و برّ مشهورترين اين القاب، مجتبي و تقي است و نيز سيّد، که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله وسلم امام حسن عليه السلام را بدان ملقب فرموده اند.

ريحانه رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم

مي توان گفت بهترين و شادترين دوران زندگاني امام حسن عليه السلام همان دوراني است که با رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله وسلم گذشت. امام حسن عليه السلام حدود هفت سال و شش ماه از عمر شريفش را در کنار جد بزرگوارش سپري نمود و از محبت هاي بي دريغ و بسيار ايشان بهره برد. علاقه و محبت پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم به حسن و حسين عليه السلام به جايي رسيده بود که آن دو کودک را «ريحانه» مي خواند و در جواب يکي از صحابه که عرض کرد: «اي رسول خدا، آيا ايشان را دوست داري؟»، فرمود: «چگونه ايشان را دوست ندارم اين دو تن گل هاي خوش بوي من از دنيا هستند و من آن دو را مي بويم»، و همين مضمون را درباره امام حسن عليه السلام فرمودند: «به راستي که او گل خوش بوي من در دنياست و به راستي که اين پسر من سيّد و آقاست».

شأن و مقام امام حسن عليه السلام در کودکي

بزرگي منش و سترگي روح آن امام، چندان بود که پيامبر ارجمند اسلام صلي الله عليه و آله وسلم او را با کمي سن، در برخي از عهدنامه ها گواه مي گرفت. آن گاه که پيامبر به امر خدا، با اهل نجران، به مباهله برخاست، امام حسن و امام حسين و حضرت علي و فاطمه عليهاالسلام را نيز به فرمان خداي، همراه خويش برد و آيه تطهير در پاک دامني آن گراميان فرود آمد.

شباهت به رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم

حضرت امام حسن عليه السلام از نظر صورت و سيرت در بين ائمه اطهار عليه السلام شبيه ترين آنان به رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله وسلم است. وقتي امام حسن عليه السلام به دنيا آمد شباهت بسياري به جد بزرگوارش داشت و اين شباهت بعدها در چهره، رفتار و گفتار آن حضرت بيشتر نمايان شد. علاوه بر چهره جذاب و نوراني، راه رفتن و صحبت کردن حضرت نيز مانند پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم بود. حسن خلق، کرامت، جوان مردي، يتيم نوازي و ديگر سجاياي اخلاقي را نيز آن حضرت از جدّ گرامي اش به ارث برده بود. شيخ مفيد در کتاب معروف خود، ارشاد، آورده است: «و حسن عليه السلام چنان بود که از نظر خلقت و سيرت و سيادت شبيه ترين مردم به رسول خدا بود».

آقاي جوانان اهل بهشت

در روايات بسياري نقل شده است که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله وسلم به امام حسن و امام حسين عليه السلام محبت فراوان داشت و مي فرمود که آن دو سيد جوانان اهل بهشت هستند. هم چنين در روايتي آمده است که رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم فرمود: «هرکس دوست دارد به آقاي جوانان اهل بهشت بنگرد، به حسن بنگرد». و اين گفتار پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم نيز مشهور است که فرمود: «اهل بهشت همگي جوان هستند» و اين تذکر پيامبر به اين دليل است که عده اي فکر نکنند که براي پيران اهل بهشت نيز سيّد و آقايي خواهد بود. چنان که امام جواد عليه السلام فرمود: «به خدا سوگند، در بهشت پيري وجود ندارد؛ بلکه همگي جوان هستند».

فضايل امام حسن عليه السلام در کلام امام سجاد عليه السلام

امام سجاد عليه السلام مي فرمايند: حسن بن علي بن ابي طالب عليه السلام در زمان خود از همه عابدتر، زاهدتر و با فضيلت تر بود و هرگاه حج مي رفت، پياده، و چه بسا پابرهنه مي رفت و هرگاه مرگ را به خاطر مي آورد مي گريست، و هرگاه رستاخيز و زنده شدن را از نظر مي گذراند، اشک از ديده مي ريخت و هرگاه گذر از صراط را در انديشه مي آورد، گريان مي شد... و هرگاه به نماز بر مي خاست، تنش در برابر خداوند عزوجل به لرزه مي افتاد و هرگاه بهشت و دوزخ را به ياد مي آورد چونان مار گزيده بي تابي مي کرد و از خداوند، بهشت را طلب مي کرد و از آتش دوزخ به او پناه مي برد. او هرگاه عبارت «يا ايّهاالذين امنوا» را از قرآن مي خواند، مي گفت: «لبيک اللهم لبيک».

پرهيزگاري امام حسن عليه السلام

امام حسن عليه السلام توجهي ويژه به خداوند داشت. آثار اين توجه را گاه از چهره او به هنگام وضو درمي يافتند: چون وضو مي گرفت رنگ مي باخت و به لرزه مي افتاد. مي پرسيدند که چرا چنين مي شوي؟ مي فرمود: «آن را که در پيشگاه خدا مي ايستد جز اين سزاوار نيست». از امام ششم عليه السلام نقل مي کنند که فرمود: «امام حسن عليه السلام هم عابدترين مردمان زمان خويش بود و هم با فضيلت ترين. چون به ياد مرگ و... رستاخيز مي افتاد. آن قدر مي گريست تا بي حال مي شد. پياده و گاه پابرهنه، 25 بار به خانه خدا رفت».

شجاعت امام حسن عليه السلام

در بيان شجاعت امام حسن عليه السلام همين بس که او تربيت يافته شير خدا، علي عليه السلام است که در جنگ ها به دشمن پشت نمي کرد و تا دشمن را به هلاکت نمي رساند، از پاي نمي نشست. امام حسن عليه السلام نيز که از کودکي همراه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم جنگ ها ديده بود و از پدر جنگاوري آموخته بود، در پيکار بسيار دلاور بود.

بردباري امام عليه السلام

امام حسن عليه السلام بسيار بردبار و شکيبا بودند. اين صفت حضرت در برخورد با مشکلات و مصائب و نيز در روبه رو شدن با جاهلان و دشمنان بسيار آشکار بود. مردي از اهل شام به تحريک معاويه امام عليه السلام را به باد دشنام گرفت. پس از اين که آن مرد ساکت شد، امام عليه السلام او را سلام گفته، فرمودند: «به گمانم در اين شهر غريب هستي. اگر نيازمند خانه هستي به تو منزل دهيم، و اگر نياز به مالي داري آن را در اختيارت مي کنيم. اگر گرسنه اي سيرت سازيم و اگر نياز ديگري داري کمکت کنيم». مرد شامي از عمل زشت خود پشيمان شد و در حالي که مي گريست گفت: «تو و پدرت نزد من مبغوض ترين مردم بوديد و اينک محبوب ترين آنها هستيد». و اين گونه مردي جاهل و فريب خورده با برخورد حليمانه امام حسن عليه السلام هدايت يافت و در جمع دوستان اهل بيت عليه السلام درآمد.

کرامت و بخشندگي امام عليه السلام

کرم و سخاوت امام حسن مجتبي عليه السلام به حدي بود که در روايت آمده است که هيچ گاه سائلي را رد نکرد و در برابر درخواست او «نه» نگفت. به همين دليل است که او را «کريم آل طه» مي خوانند.

هنگامي که به ايشان عرض شد: «چرا هيچ سائلي را رد نمي کنيد؟» فرمود: «من سائل درگاه خدا و راغب پيشگاه اويم و شرم دارم که خود درخواست کننده باشم و سائلي را رد کنم». و نيز مي فرمود: «بهترين روزهاي جوانمرد روزي است که از او چيزي درخواست شود».

فروتني همراه با سخاوت

روايت شده است که حسن بن علي عليه السلام بر گروهي از فقرا گذشت که تکه نان هاي بر زمين نهاده و گرد يکديگر نشسته بودند و از آن برمي داشتند و مي خوردند. اين جماعت به امام عليه السلام گفتند: اي پسر دختر رسول خدا، بفرماييد. حضرت فرود آمد و فرمود: «خداوند مستکبران را دوست ندارد» و