غده تيروئيد که در ناحيه جلو گردن واقع شده يکي از مهم ترين غدد درون ريز بدن بوده که با توليد هورمون هاي تيروئيد سوخت و ساز بدن را کنترل مي کند. بيماريهاي متعددي که دراين غده بروز مي کنند باعث  اختلال در عملکرد آن گرديده و منجر به بروز علائم و نشانه هاي باليني متعدد مي گردند. بنابراين آگاهي آحاد جامعه از بيماريهاي غده تيروئيد که بطور مستقيم بر سلامت فرد تاثير دارند، ضروري مي باشد.  

محل قرار گيري غده تيروئيد در ناحيه جلو گردن

شيوع بيماريهاي غده تيروئيد در دنيا قابل توجه بوده، اين بيماريها افراد را در تمام سنين گرفتار نموده و طيف وسيعي از علائم و نشانه هاي باليني را بوجود مي آورند. حدود يک ميلياردو ششصد ميليون نفر در دنيا در معرض خطر ابتلا به بيماريهاي غــده تيروئيد بوده و حدود دويست ميليون نفر نيز مبتلا به انواع بيماريهاي تيروئيد هستند.

?? درصد بيماراني که با يک بيماري تيروئيد مشغول زندگي مي باشند از وجود بيماري خود بي اطلاع هستند. نظر به اهميت غده تيروئيد در سلامت انسان و شيوع قابل توجه بيماريهاي آن در جامعه، اعضاء فدراسيون جهاني تيروئيد در کنگره انجمن تيروئيد اروپا که در سپتامبر ???? ميلادي در آلمان بر گزار شد تصميم به انتخاب يک روز تحت عنوان روز جهاني تيروئيد گرفتند و ?? ماه مه هر سال را که روز شکل گيري انجمن تيروئيد اروپا در سال ???? ميلادي در رم ايتاليا بود را براي اين منظور بر گزيدند. در يازدهمين کنگره اروپايي آندوکرينولوژي در استانبول ترکيه که در ?? آپريل سال ???? ميلادي برگزار شد، ?? الي ?? ماه مه هر سال نيز تحت عنوان هفته جهاني تيروئيد برگزيده شد. اولين مراسم روز جهاني تيروئيد در سال ???? ميلادي توسط انجمن تيروئيد آمريکا، انجمن تيروئيد اروپا، انجمن تيروئيد آسيا و اقيانوسيه و انجمن تيروئيد آمريکاي لاتين بر گزار گرديد.

اهداف روز و هفته جهاني تيروئيد، افزايش سطح آگاهي مردم از بيماريهاي تيروئيد و عوارض آنهاو همچنين راه هاي پيشگيري و درمان بيماريهاي غده تيروئيد مي باشد. براي اين منظور هر سال يکي از عناوين بيماريهاي غده تيروئيد بعنوان شعار آن سال اعلام و در مجامع و انجمن هاي علمي اکثر کشور هاي دنيا براي صاحبان حرف پزشکي و آحاد جامعه مورد بحث قرار مي گيرد. شعار روز جهاني تيروئيد سال ???? ميلادي که مصادف با ? خرداد در کشور مان مي باشد.

مادر کودک يد    ((Mother Baby Iodine انتخاب شده است.

هورمونهاي تيروئيد در تنظيم متابوليسم بيشتر سلول هاي بدن و همچنين در رشد و نمو فيزيکي و تکامل سيستم عصبي انسان و حيوانات نقش حياتي دارند. اهميت بيولوژيکي يد شرکت در ساختمان هورمون هاي تيروئيد  است. کمبود يد عملکرد تيــروئيـد را دچار اختلال نموده و بر حسب اينکه اين کمبود در چه زماني حاصل شود و نيز بر اساس شدت کمبود آن عوارض و تغييرات حاصله را تحت عنوان اختلا لهاي ناشي از کمـبود يد   تقسيم بنــــدي مي کنند.

   يــــد، در شکل طبيعي خود در آب دريا ها، گياهان آبزي، برخي از مواد معدني و خاک وجود دارد و بعنوان يک ريز مغزي نقش حياتي در  بقـــاي انســـان بازي مي کند. اين عنصر کمياب  براي رشد و نمو فرد، بخصوص رشد و تکامل عصبي- رواني جنين در طول زندگي داخل رحمي و تا دو سال پس از تولد مــــورد نيـــاز مـــي‌باشد . کمبود يد، از طريق ايجاد اختلال در رشد و تکامل مغز، ميليون‌ها نفر از جمعيت جهان را در معرض خطر قرار داده است. با توجه به چرخه يد در طبيعت که منجر به کاهش يد موجود در خاک در طي ساليان متمادي مي گردد انسانهاي ساکن در کره خاکي بطور مستمر در معرض خطر کمبود دريافت يد قرار دارند. کمبود يد ساده ترين مشکل تغذيه اي جوامع مي باشد که ميتوان با تامين يد مورد نياز روزانه افراد آن را کنترل نمود .  از سال ???? ميلادي به بعد  تلاش هاي قابل توجه اي براي بهبود دريافت يد جوامع از طريق يد دار کردن همگاني نمک در اکثر کشور هاي دنيا صورت گرفته است بطوريکه در حال حاضر حدود دو سوم جمعيت جهان تحت پوشش تغذيه با نمک يد دار هستند.

دريافت ناکافي يد در زمان بارداري ممکن است سبب بروز عوارض در مادر و اختلال تکاملي سيستم عصبي جنين و نوزاد گردد. نقش يد در تکامل سيستم عصبي در دوران زندگي جنيني و نوزادي با مطالعات انجام شده در زمينه کمبود يد در زمان بارداري و بروز تاخير رشد فيزيکي – عصبي،  شناختي – رفتاري و همچنين بروز کرتينيسم (عقب ماندگي ذهني بارز توام با درجات مختلفي از کوتاهي قد ،کري و لالي و سفت و سخت شدن عضلات ) در موارد کمبود شديد آن به خوبي به اثبات رسيده است. تغييرات عمده در عملکرد غده تيروئيد در زمان بارداري طبيعي و شيردهي شامل افزايش توليد هورمون تيروئيد ‘ افزايش دفع ادراري يد ،  ترشح يد در شير مادر و نياز جنين به يد است. در طول شش ماه اول بارداري جنين بطور کامل وابسته به هورمون تيروئيد مادري است زيرا تيروئيـــد جنين تا هفته ?? الي ?? بارداري فعاليت هورمون سازي ندارد  با ورود جنين به سه ماهه آخر بارداري تيروئيد او توان هورمون سازي را پيدا نموده اما هنوز براي اين فعاليت نيازمند يد از طريق مادر است.  نوزادانيکه از شير مادر استفاده مي کنندنيز نيازمند

يد در شير مادر و در نتيجه دريافت يد مواد غذايي توسط مادرشان هستند. بنابراين زنان در دوران بارداري و شير دهي به منظور حفظ سوخت و ساز طبيعي و همچنين انتقال هورمون تيروئيد و يد به جنين و نوزاد نياز به يد بيشتري دارند. شايعترين پي آمد کمبود يد که در طول تکامل جنين و اوايل نوزادي بروز مي کنند شامل سقط جنين‘ مرگ داخل رحمي جنين‘ آنومالي هاي مادرزادي و تاخير شديد و غير قابل برگشت فعاليت هاي مغزي مي باشند. در مناطق با دريافت کافي يد‘ غده تيروئيد زنان باردار برداشت يد را به منظور تامين نيازهاي افزايش يافته، افزايش مي دهد اما در مناطق دچار کمبود يد چنين سازو کارهاي تطا بقي ممکن است حادث نشوند. مطالعات اخير نشان مي دهند که حتي در مناطقي که بيش از يک دهه از کفايت يد رساني جمعيت عمومي آنها گذشته زنان باردار اين جوامع يد کافي دريافت نمي کنند.  بطور ايده آل ذخيره يد داخل غده تيروئيد زنان قبل از باردار شدن بايد با مصرف نمک يد دار به حد کافي برسد لذا انجمن تيروئيد آمريکا توصيه مي نمايد که تمام زناني که در سن باروري بوده و تمايل به بارداري داشته باشند، نه تنها در مناطق دچار کمبود يد، بلکه در مناطق با دريافت يد کافي نيز بايد روزانه ??? ميکرو گرم مکمل يد در يافت نمايند.  اين توصيه توسط سازمان بهداشت جهاني و سازمان يونيسف مورد تصديق قرار گرفته است. اندازه گيري ميانه يد ادرار  دانش آموزان، براي ارزيابي کفايت يد رساني جامعه مورد استفاده قرار مي گيرد که بايد بيش از ??? ميکروگرم در ليتر باشد. اين مقدار در زنان باردار و مادران شيرده مناسب نيست. بر اساس توصيه سازمان بهداشت جهاني و انجمن تيروئيد آمريکا در زمان بارداري و شيردهي ميانه غلظت يد ادرار بايد بيش از??? ميکرو گرم در ليتر باشد.

 کمبود يد و اختلال هاي ناشي از آن با طيف وسيعي از تظاهرات باليني به عنوان يکي از مشکلات بهداشتي  تغذيه اي کشور ايران محسوب مي شده است. در دهه ي ?? ايران به عنوان يکي از مناطق دچار کمبو د يد شناخته شد. مطالعات انجام شده از  سال ????تا سال ???? نشان داد که بزرگ شدن غده تيروئيد( گواتر ( به عنوان تظاهري از کمبود يد به صورت همه گير در بسياري از استان هاي کشور وجود دارد و  حدود ?? ميليون نفر از مردم کشور ايران در معرض کمبود يد قرار دارند.  با تشکيل کميته ي کشوري مبارزه با عوارض ناشي از کمبود يد در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي در سال ???? ، تهيه و توزيع نمک يددار در سطح عمومي جامعه، به عنوان استراتژي اصلي مبارزه با اين اختلال ها انتخاب گرديد و تلاش براي يددار کردن نمک هاي توليدي توسط کارخانجات توليد نمک آغاز شد. ايران در بين کشورهاي مديترانه ي شرقي، اولين کشوري بود که اقدام به بررسي ملي گواتر و توليد و توزيع نمک يددار در سطح جامعه نموده و به موفقيت هاي چشمگيري نيز در طي سه دهه ي گذشته در زمينه ي مبارزه با اختلال هاي ناشي از کمبود يد دست يافته است، به طوري که در سال ???? ، با احراز دو شاخص عمده، يکي مصرف بيش از ?? % خانوارها از نمک يددار و ديگري ميانه ي يد ادرار بالاتر از ??? ميکروگرم در ليتر نزد دانش آموزان مدارس، به عنوان کشور عاري از اختلالهاي ناشي از کمبود يد در منطقه شناخته شده است.

مطالعات انجام شده در مناطق مختلف دنيا نشان داده اند که بسياري از زنان در دوران بارداري نه تنها در مناطق دچار کمبود يد بلکه در مناطق با دريافت يد کافي نيز دچار کمبود يد هستند. با توجه به مرور پژوهش هاي انجام شده که همگي بر اهميت دريافت يد کافي در دوران بارداري و زمان شيردهي تاکيد داشته و همچنين نظر به نتايج اين پژوهش ها که مويد عدم کارايي موثر مصرف همگاني نمک يد دار در تامين يد مورد نياز زمان بارداري و شيردهي است ، پژوهشکده علوم غدد درون ريز و متا بوليسم دانشکاه علوم پزشکي شهيد بهشتي در سال ???? اولين پژوهش را به منظور ارزيابي وضعيت دريافت يد زنان باردار جامعه ايراني اجرا نمود تا  اطلاعات لازم را در اختيار سياست گذاران بهداشت جامعه جهت بر نامه ريزي براي تامين يد مورد نياز اين جمعيت آسيب پذير  در دوران بارداري و شيردهي  قرار دهد. طي يک مطالعه مقطعي  تعداد ???? زن باردار از??  استان کشور  انتخاب شدند.  ميانه غلظت يد ادرار   به عنوان شاخص ميزان يد  دريافتي و اندازه گيري هورمون هاي تيروئيد در گردش خون  بعنوان شاخص هاي عملکرد غده تيروئيد اندازه گيري شدند.   ميانه غلظت يد ادرار زنان باردار   ?? ميکرو گرم در ليتر بود، در صورتيکه ميانه يد ادرار بيش از ??? ميکروگرم در ليتر در زمان بارداري دليل دريافت کافي يد زنان باردار است. لذا اين پژوهش نشان داد که عليرغم دريافت يد کافي جمعيت عمومي ايران، زنان باردار ايراني دچار کمبود يد متوسط بوده و نياز به مکمل يد در زمان بارداري دارند.  

با توجه به نتايج اولين پايش ملي يد دريافتي زنان باردار کشور که مويد کمبود متوسط يد در اين جمعيت هدف بود و همچنين نظر به توصيه انجمن هاي علمي دنيا لزوم مکمل ياري يد در دوران بارداري نزد زنان ايراني احساس گرديد. لذا شرکت دانش بنيان پژو هش کاو آفاق پژوهشکده علوم غدد درون ريز و متابوليسم دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي با همکاري يکي از شرکتهاي دارويي داخل کشور اقدام به توليد دو فرآورده خوراکي يدوفوليک و مولتي ويتامين حاوي ??? ميکروگرم يد نمودند. با هماهنگي هاي بعمل آمده با دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي مکمل ياري يد زنان باردار کشور از سال ???? آغاز شد. در اين برنامه به تمام زنان کشور در سن باروري از حداقل سه ماه قبل از بارداري و در تمام طول مدت بارداري و شيردهي مکمل يد تجويز شد. قرص هاي يدو فوليک حاوي ??? ميکرو گرم يد تا پايان سه ماه اول بارداري و گپسول هاي مولتي ويتامين حاوي ??? ميکرو گرم يد از اوايل سه ماه دوم بارداري تا پايان دوره شيردهي توصيه گرديدند. دو سال پس از گذشت مکمل ياري يد زنان باردار کشور يعني در سال ???? در دومين پژوهش انجام شده تاثير اين برنامه در ميزان يد دريافتي اين گروه ارزيابي شد. در اين پژوهش نيز تعداد ???? زن باردار از همان ?? استان مطالعه اول که دست کم به مدت يک ماه، روزانه ??? ميکروگرم مکمل يد (به صورت قرص يدوفوليک يا کپسول مولتي ويتامين حاوي ??? ميکرو گرم يد) دريافت نموده بودند، براي اندازه گيري يد ادرار و تهيه نمونه خون جهت ارزيابي عملکرد غده تيروئيد  انتخاب گرديدند. ميانه يد ادرار زنان شرکت کننده در اين مطالعه به ??? ميکروگرم در ليتر رسيده که بطور قابل توجه اي بيشتر از حداقل مقدارقابل قبول( ??? ميکروگرم درليتر) بود. شيوع کلي اختلالهاي عملکرد تيروئيد در جمعيت زنان باردار ايراني در اولين پايش ملي،   ?? در صد بود که پس از مکمل ياري يد اين ميزان   ?? درصد را نشان مي داد. در مجموع اين پژوهش نشان داد که برنامه همگاني مکمل ياري يد در تامين يد مورد نياز زنان باردار کشور بسيار موثر بوده و مي تواند از بروز اختلال در رشد و نمو و تکامل سيستم اعصاب مرکزي جنين و عقب ماندگي ذهني وي که بعلت کم کاري غده تيروئيد مادر ناشي از کمبود يد که ممکن است در دوران بارداري حاصل شود جلو گيري نمايد.

کار بست عملي دو پژوهش انجام شده در ارتباط با وضعيت تغذيه يد زنان باردار ايراني قبل و يعد از مکمل ياري همگاني يد آن است که   زنان باردار و شيرده در زمان بارداري و شير دهي علاوه بر مصرف متعارف نمک طعام يد دار تصفيه شده ( حداکثر کمتر از ? گرم در روز) نيازمند حداقل ??? ميکروگرم مکمل يد نيزهستند.

توصيه نهايي به آحاد جامعه نيز آن است که فقط از نمک يد دار تصفيه شده در حد متعارف استفاده نموده زيرا به مقدار کافي يد داشته و فاقد هر گونه ناخالصي است لذا کاملا بدون ضرر و عوارض جانبي است. هيچوقت از نمک دريا و سنگ نمک که تبليغات نادرستي در مورد مصرف آنها مي شود استفاده نکنند زيرا اولا به مقدار کافي حاوي يد نبوده و بعلت داشتن فلزات سنگين و آلودگي با آلاينده هاي شيميايي کارخانجات صنعتي که وارد آب درياها و اقيانوس ها ميشوند بسيار مضر بوده و با خطر ايجاد سرطان همراه هستند.

 دفتر بهبود تغذيه جامعه 

معاونت بهداشت

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي